Zjawisko przemocy

ZJAWISKO PRZEMOCY DOMOWEJ

Przemoc domową najprościej jest zdefiniować jako wykorzystanie siły i władzy przeciwko członkom rodziny, które naruszają ich prawa i dobra osobiste powodując cierpienie i szkody. Przemocą jest również zaniedbanie polegające na niezaspokajaniu potrzeb życiowych zarówno dzieci, jak i osób wymagających opieki. Zjawisku przemocy domowej towarzyszy kilka charakterystycznych mechanizmów psychologicznych. Do najczęstszych należą: cykl przemocy, syndrom wyuczonej bezradności, mechanizm "prania mózgu", zespół stresu pourazowego, proces wiktymizacji, mechanizm psychologicznej pułapki. Te mechanizmy sprawiają, że osobom doznającym przemocy bardzo często trudno jest podjąć działania pozwalające na wyjście z relacji przemocowej. Należy pamiętać, że odpowiedzialność za stosowanie przemocy zawsze spoczywa wyłącznie na jej sprawcy,  a nigdy na osobie, która jej doświadcza.

Warto zapamiętać, że przemoc domowa to zachowania, które spełniają cztery kryteria:

• intencjonalność,
• nierównowagę sił,
• naruszenie praw i dóbr osobistych,
• powodujące szkody i cierpienie fizyczne i psychiczne.

Prawna definicja przemocy domowej zawarta jest w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy domowej, gdzie określono ją jako jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną, naruszające prawa lub dobra osobiste osoby doznającej przemocy domowej, w szczególności narażające tę osobę na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia lub mienia, naruszające jej godność, nietykalność cielesną lub wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na jej zdrowiu fizycznym lub psychicznym, wywołujące u tej osoby cierpienie lub krzywdę, ograniczające lub pozbawiające tę osobę dostępu do środków finansowych lub możliwości podjęcia pracy lub uzyskania samodzielności finansowej, istotnie naruszające prywatność tej osoby lub wzbudzające u niej poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, w tym podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Rodzaje przemocy

Przemoc fizyczna – zachowania naruszające nietykalność cielesną drugiej osoby. Może być to bicie, szarpanie, uderzanie, kopanie, duszenie, popychanie, obezwładnianie, szczypanie, oparzenie, wykręcanie rąk i podobne do nich zachowania, a także przetrzymywanie lub zamykanie w mieszkaniu bądź pokoju.

Przemoc psychiczna – wszelkie zachowania, które za pomocą przewagi sił mają wpływać na zachowania drugiego człowieka w celu podporządkowania go woli osoby stosującej przemoc domową. Mogą to być takie zachowania jak izolowanie, wyzywanie, ośmieszanie, grożenie, krytykowanie, poniżanie. Przemocą psychiczną jest również wyszydzanie poglądów światopoglądowych, pochodzenia, orientacji seksualnej, podważanie kompetencji wychowawczych drugiego rodzica, izolowanie od członków rodziny, wmawianie choroby psychicznej, minimalizowanie cudzych uczuć, wymuszanie posłuszeństwa i podporządkowania. Przemocą psychiczną wobec dziecka może być również stawianie mu nieadekwatnych, zawyżonych wymagań edukacyjnych.

Przemoc seksualna – wszelkie zachowania dotyczące sfery seksualnej podejmowane bez wyraźnej i jednoznacznej zgody drugiego człowieka oraz wszelkie zachwiania seksualne podejmowane wobec osoby małoletniej w wieku ochronnym. Przemocą seksualną jest zmuszanie do obcowania płciowego lub innych czynności seksualnych, w tym gwałt, wymuszanie pożycia seksualnego z wykorzystaniem szantażu, molestowanie seksualne, a także niechciane komentarze dotyczące wyglądu, bądź opowiadanie dowcipów o treściach seksualnych. Przemocą seksualną skierowaną przeciwko dzieciom jest również oglądanie z nimi lub narażenie ich na oglądanie treści o charakterze pornograficznym.

Przemoc ekonomiczna – wszelkie zachowania polegające na niełożeniu na utrzymanie osób, wobec których istnieje taki obowiązek, niezaspokajanie potrzeb materialnych, niszczenie rzeczy osobistych, demolowanie mieszkania, wynoszenie sprzętów domowych oraz ich sprzedawanie. Przemocą ekonomiczną jest również zabranianie podjęcia pracy, wymuszanie przekazania zarobionych pieniędzy, drobiazgowe rozliczanie z wydatków, zaciąganie pożyczek bez wiedzy współmałżonka.

Przemoc za pomocą środków komunikacji elektronicznej – są to wszelkie zachowania spełniające kryteria przemocy emocjonalnej wykonywane przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej. Jest to na przykład wyzywanie, straszenie, poniżanie osoby w Internecie lub przy użyciu telefonu, robienie jej zdjęcia lub rejestrowanie filmów bez jej zgody, publikowanie w Internecie lub rozsyłanie telefonem zdjęć, filmów lub tekstów, które ją obrażają lub ośmieszają.

Zaniedbanie – od wszystkich wymienionych wyżej form przemocy różni się tym, że osoba stosująca przemoc domową nie podejmuje tylko uchyla się od działań do jakich jest zobowiązana. Może to być zaniedbanie potrzeb żywieniowych, higienicznych lub medycznych dziecka lub osoby niedołężnej, obłożnie chorej, bądź osoby z jakąś formą niepełnosprawności. Zaniedbaniem może być również niepodejmowanie działań zmierzających do wykorzystania pełnego potencjału rozwojowego dziecka poprzez niezdiagnozowanie na przykład Zespołu Aspergera, spektrum autyzmu lub innych zaburzeń rozwojowych, a co za tym idzie niedostosowanie do specyficznych potrzeb edukacyjnych.

Kto może doświadczać przemocy domowej?

Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy domowej zawiera definicję osoby doznającej przemocy domowej. Zgodnie z jej treścią osobą doznającą przemocy domowej jest:

• małżonek, także w przypadku gdy małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, oraz jego wstępni, zstępni, rodzeństwo i ich małżonkowie,
• wstępni i zstępni oraz ich małżonkowie,
• rodzeństwo oraz ich wstępni, zstępni i ich małżonkowie,
• osoby pozostające w stosunku przysposobienia i ich małżonek oraz ich wstępni, zstępni, rodzeństwo i ich małżonkowie,
• osoba pozostająca obecnie lub w przeszłości we wspólnym pożyciu oraz jej wstępni, zstępni, rodzeństwo i ich małżonkowie,
• osoba wspólnie zamieszkująca i gospodarująca oraz jej wstępni, zstępni, rodzeństwo i ich małżonkowie,
• osoba pozostającą obecnie lub w przeszłości w trwałej relacji uczuciowej lub fizycznej niezależnie od wspólnego zamieszkiwania i gospodarowania,
• małoletni wobec którego jest stosowana przemoc domowa,
• małoletni będący świadkiem przemocy domowej wobec osób, o których mowa wyżej.

Przemoc domowa a konflikt

Czasami dwie osoby stosują wobec siebie zachowania agresywne, które mają charakter umyślny, naruszający prawa i dobra osobiste i powodujący szkody i cierpienia, jednak nie można jednoznacznie wskazać, że którakolwiek z tych osób ma przewagę fizyczną, psychiczną, ekonomiczną lub w jakimś innym obszarze, na przykład w zasobach wiedzy prawnej, wykształceniu, umiejętności poruszania się w sferze publicznej i instytucjonalnej. Wówczas będziemy mieli do czynienia z konfliktem a nie przemocą domową. Konflikt często towarzyszy sytuacjom okołorozwodowym lub okołorozstaniowym. Warto zapamiętać jednak, że dziecko, które jest świadkiem zachowań agresywnych towarzyszących takiemu konfliktowi lub jest wykorzystywane do walki z byłym partnerem zawsze doświadcza przemocy domowej.

Procedura „Niebieskie Karty” i zgłoszenie o podejrzeniu wystąpienia przemocy domowej

Procedura "Niebieskie Karty” obejmuje zespół działań interwencyjno-pomocowych podejmowanych w przypadku stwierdzenia przemocy domowej. Procedurę może wszcząć:

• funkcjonariusz Policji,
• pracownik socjalny jednostki organizacyjnej pomocy społecznej,
• żołnierz Żandarmerii Wojskowej,
• pracownik socjalny specjalistycznego ośrodka wsparcia dla osób doznających przemocy domowej,
• asystent rodziny,
• nauczyciel,
• lekarz, pielęgniarka, położna, ratownik medyczny lub inna osoba wykonująca zawód medyczny,
• przedstawiciel gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych,
• pedagog, psycholog lub terapeuta pracujący w organizacji pozarządowej.

Wszczęcie procedury "Niebieskie Karty" następuje z chwilą wypełnienia formularza „Niebieska Karta - A”. Następnie formularz jest przekazywany do Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy Domowej dla Dzielnicy Ursynów m.st. Warszawy, który powołuje grupę diagnostyczno - pomocową składającą się z przedstawicieli podmiotów wymienionych wyżej. Przedstawiciele tych instytucji kontaktują się z członkami rodzin, opracowują plan pomocy rodzinie i podejmują czynności zmierzające do zatrzymania przemocy domowej.

Czasami do Zespołu Interdyscyplinarnego wpływa zgłoszenie o podejrzeniu wystąpienia przemocy domowej. W takim przypadku Zespół również powołuje grupę diagnostyczno-pomocową, której członkowie rozeznają sytuację rodziny i w przypadku potwierdzenia przemocy domowej wszczynają procedurę „Niebieskie Karty” lub odstępują od dalszych działań, jeśli podejrzenie nie zostanie potwierdzone.

Oferta pomocy Ośrodka w przeciwdziałaniu przemocy domowej

• diagnoza sytuacji rodziny i analiza potrzeb osób, u których występuje problem przemocy domowej,
• wszczęcie procedury "Niebieskie Karty",
• udział w pracach grup diagnostyczno - pomocowych,
• motywowanie i wspieranie w podejmowanych działaniach,
• pomoc w załatwianiu spraw urzędowych i bytowych,
• organizowanie nieodpłatnej pomocy lekarskiej, a także, w uzasadnionych przypadkach, pomoc w znalezieniu schronienia,
• przeprowadzanie rozmów interwencyjnych z osobami wskazanymi jako stosujące przemoc,
• w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa powiadamianie organów ścigania,
• w przypadku zagrożenia dobra małoletnich dzieci zawiadomienie sądu opiekuńczego,
• interwencje w sytuacjach kryzysowych w miejscu zamieszkania,
• możliwość skorzystania z bezpłatnych konsultacji psychologa.

Zgłoszenia przemocy domowej przez świadków:

• pracownicy Ośrodka przyjmują zgłoszenia dotyczące podejrzenia występowania przemocy domowej – osobiście, drogą telefoniczną, listowną oraz elektroniczną,
• wszystkie zgłoszenia (nawet anonimowe) są sprawdzane w środowisku oraz poprzez instytucje np. Policja, szkoła,
• pracownicy Ośrodka udzielają informacji dotyczących sposobów postępowania w sytuacji podejrzenia zaistnienia przemocy bądź krzywdzenia dzieci w najbliższym otoczeniu,
• pracownik Ośrodka wszczynają procedurę „Niebieskie Karty”.